Σύμφωνα με τον ορισμό της ελληνικής Wikipedia, φράκταλ (ή μορφόκλασμα) ονομάζεται "ένα γεωμετρικό σχήμα που επαναλαμβάνεται αυτούσιο σε άπειρο βαθμό μεγέθυνσης, κι έτσι συχνά αναφέρεται σαν απείρως περίπλοκο". Στην τέχνη, τέτοιου είδους σχήματα απαντώνται σε διαφορετικούς πολιτισμούς διαχρονικά, σε περιπτώσεις όπως το ινδικό μάνταλα, το γνωστό σε όλους μας λαχούρι και βέβαια στην ισλαμική τέχνη.
Ισιδώρα Παπαδούλη, "Motif IX"
Στο άρθρο της, "Is Consciousness Fractal?", το 2017 στο περιοδικό, "Nautilus", η Jordana Cepelewicz αναφέρεται στη σημασία των σχημάτων αυτών, όπως αυτή έχει αναδειχθεί σε μελέτες νευροεπιστημόνων και ιατρών.
Η τέχνη του Jackson Pollock είναι το παράδειγμα που η αρθρογράφος χρησιμοποιεί, αναφέροντας τα εξής: "όταν ο μοναχικός καλλιτέχνης έριχνε χρώμα από κουβάδες σε καμβάδες απλωμένους στο πάτωμα τις δεκαετίες του 1940 και του 1950, δημιούργησε πιτσιλίσματα μπογιάς που έμοιαζαν εντελώς τυχαία. Κάποιοι ερμηνευτές τα είδαν σαν δήλωση σχετικά με τη ματαιότητα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, άλλοι σαν σχόλιο για την τέχνη περισσότερο ως εμπειρία παρά ως αναπαράσταση. Το 1999, ο Richard Taylor, ένας φυσικός από το Πανεπιστήμιο του Όρεγκον, διαπίστωσε πως τα μοτίβα του Pollock δεν ήταν καθόλου τυχαία, αλλά μορφοκλασματικά - η πολυπλοκότητά τους, ως φράκταλ, αυξανόταν σταθερά, καθώς η τεχνική του ζωγράφου ωρίμαζε."
Jackson Pollock, Number 1 (1949)
"Ο Pollock δεν μπορεί να γνώριζε τι είναι ένα φράκταλ, όπως και κανένας άλλος στην εποχή του. Μόλις το 1975 ο διακεκριμένος μαθηματικός, Benoit Mandelbrot, εισήγαγε τον όρο για να περιγράψει μοτίβα που είναι όμοια με τον εαυτό τους σε διαφορετικού μεγέθους κλίμακες, ένας 'ενδιάμεσος χώρος' μεταξύ τάξης και χάους."
τμήμα του συνόλου Mandelbrot, του γνωστότερου φράκταλ
(η εικόνα δημιουργήθηκε από τον δρ. Wolfgang Beyer με το πρόγραμμα Ultra Fractal 3)
"Ο Taylor υπολόγισε ότι οι μορφοκλασματικές διαστάσεις στο έργο του Pollock κινούνταν κοντά στο 1 στις αρχές των πειραματισμών του, το 1943, που σημαίνει ότι δεν ήταν σχεδόν καθόλου μορφοκλασματικοί. Κατά τη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας όμως, αυξάνονταν σταθερά, φτάνοντας το 1,7 το 1952, 20 χρόνια πριν τη δημοσίευση του έργου του Mandelbrot. Ο Pollock ελκύονταν από αυτά τα μοτίβα μάλλον ενστικτωδώς."
"Ο Taylor υποστηρίζει ότι έχουμε εξελιχθεί ως ικανοί ερμηνευτές των φράκταλ που μας περιβάλλουν στη φύση - από τους κεραυνούς και τους καταρράκτες μέχρι τη σπειροειδή αγκαλιά του γαλαξία μας. Το σώμα μας εκμεταλλεύεται μορφοκλασματικά δίκτυα για να μεγιστοποιήσει την επιφάνειά του και να βοηθήσει στην κατανομή οξυγόνου, κυττάρων και νευρικών σημάτων. Τα αιμοφόρα αγγεία εκτείνονται σαν συστήματα ριζών, ενώ ο εγκέφαλος φιλοξενεί πτυχώσεις μέσα σε πτυχώσεις. Σύμφωνα με τον Taylor, αυτό το πλούσιο σε φράκταλ περιβάλλον σημαίνει πως δεν απολαμβάνουμε απλώς να κοιτάμε φράκταλ: είμαστε σχεδιασμένοι να τα επεξεργαζόμαστε αβίαστα, έχουμε μάλιστα ανάγκη να τα κοιτάζουμε."
Γι' αυτό το λόγο, υποστηρίζει ο επιστήμονας, συχνά βλέπουμε "πρόσωπα" μέσα στα σύννεφα ή φυσιογνωμίες να σχηματίζονται από βράχια.
"Σε μια σειρά ερευνών, ο Taylor κατέγραψε ανθρώπινες αντιδράσεις στη θέα κοινών φυσικών φράκταλ μεσαίας διάστασης. Διαπίστωσε με τους συνεργάτες του ότι οι εικόνες μείωσαν το φυσιολογικό στρες στον εγκέφαλο και το σώμα κατά 60%, 'ένα τεράστιο ποσοστό για μια μη-φαρμακευτική προσέγγιση'. Γι' αυτό το λόγο ίσως συχνά κοιτάμε έξω από το παράθυρο για να ανανεωθούμε, όταν είμαστε κουρασμένοι ή όταν δυσκολευόμαστε να δουλέψουμε συγκεντρωμένα. Επίσης, οι ασθενείς των οποίων το δωμάτιο στο νοσοκομείο έχει θέα στη φύση αναρρώνουν ταχύτερα και η τέχνη με φυσικό θέμα βοηθάει στη μείωση του άγχους. Σύμφωνα με την Esther Sternberg, ανοσιολόγο και ιδρύτρια του Ινστιτούτου για τον Τόπο και την Ευημερία του Πανεπιστημίου της Αριζόνας, τα μέρη του εγκεφάλου που επεξεργάζονται μια όμορφη θέα είναι πλούσια σε ενδορφίνες, ένα αναλγητικό μόριο καλής διάθεσης."
Νικολέττα Παπακωνσταντίνου, "The tree and his roots I"
"Η μορφοκλασματική διάσταση της τέχνης δεν είναι πάντα προφανής. Ο μινιμαλιστικός κήπος διαλογισμού του ναού του 15ου αιώνα, Ryoanji, στο Κιότο, για παράδειγμα, περιλαμβάνει όλες κι όλες 15 πέτρες τοποθετημένες μέσα σε μια ορθογώνια λωρίδα γης με στρωμένα χαλίκια. Το 2002, μια ομάδα ερευνητών αποφάσισε να μελετήσει τη μαθηματική αιτία της έλξης που ασκεί σε τουρίστες και διαλογιζόμενους. Ανακάλυψαν μέσω μιας τεχνικής ότι οι συμμετρικοί άξονες ανάμεσα στις πέτρες δημιουργούν το μορφοκλασματικό περίγραμμα ενός δέντρου. Όταν οι πέτρες αναδιατάχθηκαν ψηφιακά, αυτή η δομή δέντρου και η ευεργετική της ιδιότητα για το διαλογισμό χάθηκαν. Η Sternberg αναφέρει ότι οι άνθρωποι που έχτισαν τον κήπο δεν γνώριζαν για τα φράκταλ, αλλά αντιλήφθηκαν σε ένα υποσυνείδητο επίπεδο ότι η τοποθέτηση των πετρών με αυτό τον τρόπο θα βοηθούσε τους επισκέπτες να νιώσουν γαλήνη."
2002 Nature Publishing Group
Η αρθρογράφος αναφέρεται επίσης στην εμφάνιση μορφοκλασματικών σχέσεων στη μουσική και τη λογοτεχνία και αναρωτιέται: "εφόσον τόσο πολλές πράξεις βαθιάς έκφρασης έχουν μορφοκλασματικές ιδιότητες, θα μπορούσε η ίδια μας η συνείδηση να είναι μορφοκλασματικού χαρακτήρα;"
"Στα μέσα της δεκαετίας του 1980, ο καρδιολόγος της Ιατρικής Σχολής του Harvard, Ary Goldberger, ανακάλυψε ότι οι διακυμάνσεις των καρδιακών παλμών μας που σημειώνονται κατά τη διάρκεια μερικών δευτερολέπτων σχετίζονται στατιστικά με αυτούς που σημειώνονται κατά τη διάρκεια μερικών λεπτών και μερικών ωρών. Με άλλα λόγια, οι καρδιακοί παλμοί είναι μορφοκλασματικοί. Όσο πιο μορφοκλασματικοί μάλιστα είναι, τόσο πιο υγιείς. Ένα μορφοκλασματικό σύστημα, εξηγεί ο Goldberger, επιτυγχάνει μέγιστη ισορροπία μεταξύ αστάθειας και τάξης. Αν ο καρδιακός παλμός χάσει τις μορφοκλασματικές συσχετίσεις του γίνεται ασταθής, οδηγώντας σε αρρυθμίες, όπως την κολπική μαρμαρυγή. Από την άλλη, ένας σταθερότερος, προβλεψιμότερος και τακτικότερος παλμός μπορεί να οδηγήσει σε συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια ή καρκίνο. Η μορφοκλασματικότητα είναι ένας τρόπος για ένα σύστημα να έρχεται σε σύνδεση με τον εαυτό του, να απευθύνεται στο ίδιο, αλλά όχι να "κλειδώνει", λέει ο Goldberger. Δεν μπορούμε να υπάρξουμε αν είμαστε εγκλωβισμένοι σε μία συχνότητα, αλλά ούτε και αν είμαστε σκορπισμένοι. Πρόκειται για συμβιβασμό."
"Lambis Scorpius", Ελεάννα Μαρτίνου
"Η διασύνδεση αυτή μεταξύ των εμπειριών μας και των φράκταλ μπορεί να είναι πιο βαθιά απ' ό,τι προβλέπει η εξελικτική θεωρία του Taylor. Κάθε δημιουργική πράξη είναι μια πράξη φυσιολογίας, λέει ο Goldberger. Ο βαθμός στον οποίο είμαστε κατ' ουσίαν μορφοκλασματικοί εγείρει το ερώτημα, μήπως αυτό προβάλλεται στον κόσμο γύρω μας και μάς επιστρέφεται ως εικόνα, που την αναγνωρίζουμε ως κάτι το οικείο. Έτσι, όταν κοιτάμε ή δημιουργούμε τέχνη και όταν αποφασίζουμε τι αποτελεί υψηλή τέχνη, στρέφουμε άραγε το βλέμμα μας σε εμάς τους ίδιους; Είναι η δημιουργία εν μέρει αναπαραγωγή;"
Σε ένα άλλο επίπεδο, η φιλόσοφος, Kerri Welch, σημειώνει ότι "τα παιδιά ζουν απολύτως στο παρόν, χωρίς να διαιρούν το χρόνο, ασφαλώς βιώνοντάς τον διαφορετικά απ' ό,τι εμείς. Καθώς μεγαλώνουμε, παρατηρούνται ολοένα και ταχύτερα εγκεφαλικά κύματα, κύματα θήτα, κύματα άλφα, κύματα βήτα, έως την εφηβεία. Η κλιμακωτή αυτή αντίληψη του χρόνου ανάλογα την ηλικία αντιστοιχεί στον τρόπο με τον οποίο τον διαιρούμε ολοένα και περισσότερο, καθώς μεγαλώνουμε. Ταυτόχρονα αυξάνεται και η εσωτερική μας πυκνότητα. Καθώς γερνάμε, αλλάζουμε αφομοιώνοντας την πολυπλοκότητα που μας περιβάλλει και αναπαράγοντάς την εσωτερικά. Η εσωτερική μορφοκλασματική μας διάσταση, η εσωτερική αυτή πυκνότητα, αυξάνεται."
Beatrice Mar, "Anyone Else"
Ολοκληρώνοντας το άρθρο της, η Jordana Cepelewicz γράφει: "υπό αυτό το πρίσμα, ήταν μάλλον φυσικό η ζωγραφική του Pollock να γινόταν ολοένα και περισσότερο μορφοκλασματική, κατά τη διάρκεια της ζωής του. Θα μπορούσε απλώς να αντικατόπτριζε την αυξανόμενα μορφοκλασματική φύση του εαυτού του. Όπως είπε και ο ίδιος, 'η ζωγραφική είναι η ανακάλυψη του εαυτού μας. Κάθε καλός καλλιτέχνης ζωγραφίζει αυτό που ο ίδιος είναι΄".
Αν θέλετε να διαβάσετε ολόκληρο το πρωτότυπο άρθρο, πατήστε εδώ.