Από τις ξυλογραφίες στις λιθογραφίες, τα πρωτότυπα έναντι των ανατυπώσεων, η σημασία των διαφορετικών ειδών χαρτιού και άλλα πολλά.
1. Τι είναι το print
Print είναι οποιοδήποτε έργο τέχνης κυκλοφορεί σε πολλαπλά αντίτυπα, δημιουργημένο με μια διαδικασία μεταφοράς από ένα υλικό προς κάποιο άλλο. Υπάρχουν πολλά είδη prints και η διαδικασία εξελίσσεται συνεχώς. Οι τέσσερις πιο γνωστές όμως τεχνικές είναι η οξυγραφία, η λιθογραφία, η μεταξοτυπία και η ξυλογραφία.
Οξυγραφία: Με τη χρήση χαρακτικής βελόνας, ο καλλιτέχνης δημιουργεί μια εικόνα σε μεταλλική πλάκα επικαλυμμένη με κερί. Η πλάκα αυτή έπειτα βυθίζεται σε οξύ που «τρώει» το εκτεθειμένο από τη χάραξη μέταλλο. Όσο περισσότερο παραμένει μέσα στο οξύ, τόσο πιο βαθιές και σκουρόχρωμες θα είναι οι γραμμές. Η πλάκα έπειτα καθαρίζεται, περνιέται με μελάνη και καθαρίζεται ξανά, ώστε να παραμείνουν μόνο οι εμποτισμένες με μελάνη γραμμές. Τοποθετούνται τότε πάνω στην πλάκα νωπό χαρτί και προστατευτικό ύφασμα και ασκείται πίεση με μία χαρακτική πρέσα. Η πίεση αυτή κάνει το χαρτί να απορροφήσει τη μελάνη των χαραγμένων γραμμών. Η εικόνα τυπώνεται ανεστραμμένη και μια εσοχή, γνωστή ως ‘σημάδι πλάκας’, μένει στο χαρτί, στο σημείο που βρέθηκαν οι άκρες της. Η οξυγραφία έχει χρησιμοποιηθεί εκτεταμένα για την αποτύπωση πολύ λεπτομερών ασπρόμαυρων εικόνων, από την εποχή των Μεγάλων Δασκάλων μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Ο Ρέμπραντ είναι διάσημος για τη χρήση αυτής της τεχνικής στη δημιουργία ατμοσφαιρικών εντυπώσεων και ο Λούσιαν Φρόυντ συνέχισε την παράδοση μέσα τον 21ο αιώνα.
Λιθογραφία: ο καλλιτέχνης ζωγραφίζει πάνω σε πέτρα με τη χρήση λιπαρού μέσου: ειδικά λιθογραφικά κραγιόνια ή τη λιπαρή μελάνη, γνωστή ως tusche. Η πέτρα έπειτα περνά από χημική επεξεργασία που επιτρέπει στην εικόνα να συγκεντρώσει τη μελάνη του τυπώματος και οι κενές περιοχές να την απωθήσουν, ελκύοντας το νερό. Έπειτα εφαρμόζεται στην πέτρα με ειδικό ρολό μελάνη με βάση ελαίου που κολλάει μόνον στην ζωγραφισμένη εικόνα. Τέλος, η πέτρα τοποθετείται σε λιθογραφική πρέσα και σκεπάζεται με νωπό χαρτί και μια σκληρή επιφάνεια, που πιέζεται ομοιόμορφα σε ολόκληρη την εικόνα. Η εικόνα τυπώνεται ανεστραμμένη και διαφορετικές πέτρες χρησιμοποιούνται για περίπλοκα θέματα ή πολλαπλά χρώματα. Η λιθογραφία άνοιξε το δρόμο των τυπωμάτων για καλλιτέχνες που δίσταζαν να αποκτήσουν τεχνικές γνώσεις απαραίτητες για τη δημιουργία ξυλογραφιών ή οξυγραφιών, καθώς πολλά από τα ίδια εργαλεία με τη ζωγραφική, όπως τα πινέλα και τα μολύβια, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και εδώ. Η λιθογραφία έγινε αρχικά διάσημη χάρη στον Henri de Toulouse-Lautrec το 19ο αιώνα, αλλά την ασπάστηκαν και πολλοί από τους μεγάλους καλλιτέχνες της μεταπολεμικής περιόδου, όπως ο Πάμπλο Πικάσο, ο Χοάν Μιρό, ο Ντέιβιντ Χόκνυ και ο Τζάσπερ Τζονς.
Μεταξοτυπία: Μια εικόνα δημιουργείται κόβοντας ένα φύλλο χαρτιού ή πλαστικού, ώστε να προκύψει ένα στένσιλ. Το στένσιλ έπειτα τοποθετείται σε πλαίσιο που φέρει στρώμα τεντωμένου λεπτού πλέγματος, δημιουργώντας μια ‘σίτα’. Ένα φύλλο χαρτιού τοποθετείται κάτω από τη σίτα και μελάνη πιέζεται μέσα από το στένσιλ από πάνω, με τη χρήση λαστιχένιας σπάτουλας ή squeegee. Μόνον τα κομμένα σημεία του στένσιλ τυπώνονται. Εκτός από τα στένσιλ, μια φωτογραφική εικόνα μπορεί να αναπαραχθεί πάνω στη σίτα με τη χρήση φωτο-ευαίσθητων ζελατίνων. Αυτό αποτέλεσε τεράστια καινοτομία για τον Άντυ Ουόρχολ και άλλα μέλη της ποπ γενιάς που οικειοποιούνταν εμπορικές φωτογραφίες και δημοφιλείς εικόνες κατά την εφαρμογή αυτής της τεχνικής.
Ξυλογραφία: μια εικόνα σχεδιάζεται σε ξύλινη πλάκα προτού η επιφάνειά της σκαλιστεί με ειδικά εργαλεία. Τα σημεία της πλάκας που ως αποτέλεσμα απομένουν να εξέχουν καλύπτονται από μελάνη με ρολό. Ένα φύλλο χαρτιού τοποθετείται πάνω και εφαρμόζεται πίεση, αφήνοντας μια ανεστραμμένη εντύπωση των περιοχών της πλάκας που εξέχουν. Η ξυλογραφία είναι η παλαιότερη μέθοδος τυπώματος. Ενδιέφερε ιδιαίτερα τους Γερμανούς Εξπρεσιονιστές, όπως τον Ernst Ludwig Kirchner, και συνεχίζει να χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα από καλλιτέχνες όπως ο Donald Judd, ο Damien Hirst και η Helen Frankenthaler.
2. Ένα print είναι κάτι περισσότερο από ανατύπωση ενός πρωτοτύπου;
Αν και η δημιουργία prints περιλαμβάνει την αναπαραγωγή μιας εικόνας, ένα print είναι κάτι περισσότερο από απλή αντιγραφή ενός πρωτοτύπου. Τα εικαστικά prints είναι κάτι εντελώς διαφορετικό που προκύπτει από τη στενή συνεργασία του καλλιτέχνη με το τυπογραφείο. Οι τυπογράφοι είναι ικανότατοι τεχνικοί που εξασκούν τη δική τους τέχνη.
Τα prints δεν τυπώνονται σε μεγάλους αριθμούς αποκλειστικά για εμπορικές πωλήσεις. Ένας περιορισμένος προαποφασισμένος αριθμός (γνωστός ως τιράζ) παράγεται για πώληση, είτε από τον καλλιτέχνη είτε από μια εμπορική γκαλερί ή έναν εκδότη. Συνεπώς, πρόκειται για πραγματικά έργα τέχνης, το ίδιο σημαντικά για τον καλλιτέχνη όσο και άλλα έργα σε χαρτί.
3. Γιατί φτιάχνουν οι καλλιτέχνες prints;
Οι καλλιτέχνες φτιάχνουν prints για διάφορους λόγους. Μπορεί να ελκύονται από τη συνεργατική φύση του τυπογραφείου, ή τις δυνατότητες για καινοτομία που το μέσο προσφέρει, ή λόγω της δυνατότητας ενός print να καταγράφει κάθε φάση της δημιουργικής διαδικασίας. Τα prints προσφέρουν μια τελείως διαφορετική δημιουργική διέξοδο για την αρχική πρακτική του καλλιτέχνη.
Ο Λούσιαν Φρόυντ δημιουργούσε χαρακτικά μόνο σε άσπρο και μαύρο μετά την παραμονή του στο εργαστήριο ζωγραφικής, ενώ ο Ellsworth Kelly εφάρμοζε εξίσου μια λεπτομερή κατανόηση του χρώματος και της μορφής στα πολλαπλά του έργα. Κάποιοι καλλιτέχνες δημιουργούν σταθερά prints καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας τους. Οι Jasper Johns και Πάμπλο Πικάσο αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα. Άλλοι στρέφονται σε αυτή την πρακτική στο πλαίσιο δημιουργικών «εκρήξεων», όπως ο Barnett Newman. Τυπικά, αυτές οι περίοδοι συνδέονται με συνεργασίες με συγκεκριμένα τυπογραφεία.
4. Πρωτότυπα εναντίον αντιτύπων και πολλαπλών – τι πρέπει να ξέρω;
Ένα «πρωτότυπο» print είναι τεχνικά ένα μοναδικό έργο, δεδομένου ότι παράγεται με τη συμμετοχή του ίδιου του καλλιτέχνη σε περιορισμένο αριθμό τυπωμάτων (γνωστών ως αντίτυπα) και σε κάθε print αποδίδεται αρίθμηση, συνήθως με τη μορφή κλάσματος, π.χ. 24/50. Ο αριθμός δεξιά της γραμμής κλάσματος δηλώνει το μέγεθος του τιράζ (εδώ, 50), ενώ αυτός στα αριστερά αποτελεί τον αριθμό του συγκεκριμένου print.
Ένας καλλιτέχνης μπορεί να παραγάγει περιορισμένο αριθμό δοκιμίων, συχνά με την ένδειξη A/P (artist’s proof) ή ΕΑ (épreuves d’artiste) ή P/P (printer’s proof ή δοκίμιο του τυπογράφου), που είναι πανομοιότυπα με την κανονική έκδοση. Κι εδώ πάλι μπορεί να χρησιμοποιηθούν κλάσματα για να δηλωθεί ο συνολικός αριθμός των δοκιμίων του καλλιτέχνη και ο αριθμός ενός συγκεκριμένου print (π.χ. A/P 1/4). Άλλα δοκίμια μπορεί να παραχθούν στα πρώτα στάδια, καθώς ο καλλιτέχνης και ο τυπογράφος επεξεργάζονται μια εικόνα ή δοκιμάζουν διαφορετικές συνθέσεις. Αυτά είναι γνωστά ως προκαταρκτικά δοκίμια, δοκιμαστικά ή δοκίμια χρώματος. Μπορεί να είναι μοναδικά με διαφορές στους χρωματικούς συνδυασμούς, το είδος ή το μέγεθος του χαρτιού. Ο Andy Warhol πουλούσε τα δοκιμαστικά του ως μοναδικούς χρωματικούς συνδυασμούς, ξεχωριστούς από την έκδοση, και σήμερα είναι από τα πιο περιζήτητα έργα για τους αγοραστές των prints του.
Μια άλλη ένδειξη που μπορεί να συναντήσετε πάνω σε prints αντί για αρίθμηση είναι τα αρχικά HC (hors de commerce ή εκτός εμπορίου), που δηλώνουν ότι ο καλλιτέχνης δεν είχε την πρόθεση να πωληθεί το συγκεκριμένο αντίτυπο για λόγους όπως η ιδία χρήση, η κυκλοφορία μόνο για προωθητικούς σκοπούς ή κάτι άλλο.
Όταν η εικόνα τελειοποιείται, δημιουργείται ένα δοκίμιο και υπογράφεται με την ένδειξη B.A.T. (συντομογραφία του γαλλικού bon à tirer ή ‘έτοιμο για τύπωμα’). Η υπόλοιπη έκδοση ακολουθεί αυτή την εικόνα που είναι μοναδική και παραδοσιακά παραμένει στον τυπογράφο.
Ο οίκος Christie’s ορίζει ως «αυθεντικό print» ένα print περιορισμένης έκδοσης ενός καλλιτέχνη που ενσωματώνεται με άλλα prints στον κατάλογο έργων του ή ταιριάζει με άλλα επιβεβαιωμένα παραδείγματα του print του καλλιτέχνη. Στις σελίδες του site μας εξηγούμε πάντα πώς καταλήξαμε στο ότι ένα print είναι αυθεντικό: δίνουμε το όνομα του καλλιτέχνη, τον τίτλο του έργου, το είδος (π.χ. λιθογραφία, χαρακτικό ή μεταξοτυπία) και τη χρονιά που παράχθηκε. Τέλος, αναφέρουμε τον τρόπο που το έργο αριθμήθηκε και αν πρόκειται για την κανονική έκδοση ή δοκίμιο.
5. Πόσο σημαντικά είναι τα διάφορα είδη χαρτιού που χρησιμοποιούνται στα prints;
Ένα δείγμα πραγματικού γνώστη των prints δεν είναι μόνο το ενδιαφέρον για την τεχνική, αλλά και η εμμονή με το χαρτί. Οι πληροφορίες στις σελίδες μας περιγράφουν το είδος του χαρτιού ενός print και το υδατόσημο, εάν υπάρχει.
Η επιλογή χαρτιού είναι σημαντικό κομμάτι της διαδικασίας παραγωγής prints, γιατί μπορεί να επηρεάσει άμεσα τον τρόπο με τον οποίο θα φαίνεται η τυπωμένη εικόνα. Είναι γνωστό ότι ο Johns επέμενε για υψηλή ποιότητα, βαρύτερο χαρτί για τα prints του, ενώ ο Warhol προτιμούσε φθηνότερο, λεπτότερο χαρτί για τα prints με τις κονσέρβες σούπας της δεκαετίας του ’60, για να δώσει έμφαση στο ότι προορίζονται για την απόλαυση του πλήθους.
Οι πληροφορίες μας για ένα έργο αναφέρουν επίσης εάν είναι σε ολόκληρο χαρτί ή με περιθώρια, που σημαίνει ότι το χαρτί δεν έχει ψαλιδιστεί με κάποιον τρόπο, το οποίο θα επηρέαζε και την αξία του έργου.
6. Έχει σημασία η επιλογή του τυπογραφείου, όσον αφορά την τιμή και την ποιότητα;
Τα εργαστήρια αυτά μπορεί να είναι τεράστια στούντιο παραγωγής με εξοπλισμό μεγάλης κλίμακας ή επιχειρήσεις μικρής κλίμακας με λίγους υπαλλήλους. Μερικά πολύ διάσημα ονόματα που είναι αξιοσημείωτα για μεταπολεμικά και σύγχρονα prints είναι το ULAE στο West Islip, το Long Island Tyler Graphics στο Mount Kisco, το Gemini G.E.L. στο Λος Άντζελες και το Paragon Press στο Λονδίνο. Είναι μια περιορισμένη επιλογή, βέβαια, και έχουμε πάντα το νου μας για νέα τυπογραφεία.
Υπάρχουν κάποια ιστορικής σημασίας, τόσο όσον αφορά την τεχνική επεξεργασία των τυπωμάτων όσο και για τα έργα που παράχθηκαν εκεί. Η Tyler Graphics είναι ένα γνωστό παράδειγμα. Ως αποτέλεσμα, πολλοί συλλέκτες παρακολουθούν κάποιο συγκεκριμένο στούντιο και συλλέγουν πολλές από τις εκδόσεις που παράχθηκαν εκεί.
7. Υπογράφονται όλα τα prints; Τι σημαίνει το να μην έχει ένα print την υπογραφή του καλλιτέχνη;
Δεν κυκλοφορούν όλα τα prints ενυπόγραφα. Ο Warhol κι ο Πικάσο χρησιμοποιούσαν σφραγίδα της υπογραφής τους σε κάποια από τα prints τους και κάποιες εκδόσεις μεγάλου μεγέθους είχαν υπογραφή μόνο στην πρώτη σελίδα. Μην ανησυχήσετε αν δείτε μόνο τα αρχικά του καλλιτέχνη σε ένα print. Δε σημαίνει ότι αξίζει λιγότερο. Για την ακρίβεια, κάποιοι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν πάντα τα αρχικά τους, όπως ο Richard Diebenkorn και ο Lucian Freud.
8. Ποιους καλλιτέχνες να ακολουθήσω σε μία δημοπρασία;
Μια ιστορία των μεγαλύτερων δημιουργών prints διαχρονικά θα συμπεριλάμβανε μερικούς από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες των τελευταίων 500 ετών: από τον Albrecht Dürer μέχρι τον Ρέμπραντ, τον Toulouse-Lautrec, τον Πικάσο, τον Warhol και τον Johns. Οι καλλιτέχνες αυτοί δεν ενδιαφέρονταν μόνο να δημιουργήσουν εμβληματικές εικόνες μέσω της δημιουργίας prints, αλλά εξέλιξαν το μέσο με καινοτομία. Ο Πικάσο εφηύρε εντελώς νέους τρόπους τυπώματος. Ο Warhol ωθούσε τους τυπογράφους που συνεργαζόταν καθ’ όλη της διάρκεια της καριέρας του και ο Johns συνεχίζει να δημιουργεί νέα και εντυπωσιακά prints και μετά τα ογδόντα του.
Συνεπώς, η ιστορία των prints είναι και ένα χρονολόγιο τεχνολογικών αλλαγών και επανεφευρέσεων: από την ανάδυση των βασικών τεχνικών χαρακτικής το 15ο αιώνα μέχρι τα ψηφιακά prints του 21ου.
9. Ταιριάζουν τα prints μέσα σε μια εκτεταμένη συλλογή;
Ο ρόλος των prints σε μια συλλογή είναι τόσο πολύπλευρος όσο είναι και τα ίδια. Μπορούν να αποτελέσουν έναν τρόπο να δημιουργηθεί μια πιο περιεκτική συλλογή που μπορεί να πει μια πιο ολοκληρωμένη ιστορία για την πρακτική ενός καλλιτέχνη, συχνά απεικονίζοντας θέματα και συνθέσεις από πίνακες ή γλυπτά. Για παράδειγμα, prints του Πικάσο και του Johns δείχνουν την εξέλιξη διάφορων θεμάτων τους, αποκαλύπτουν όμως και τη βελτίωση των ικανοτήτων τους ως δημιουργοί prints κατά τη διάρκεια της καριέρας τους.
Τα prints μπορούν επίσης να προσφέρουν την ευκαιρία να αποκτήσει κανείς ένα αυθεντικό και εμβληματικό έργο, χωρίς να πρέπει να δώσει μια περιουσία. Τα prints είναι και ένας καλός τρόπος να ξεκινήσει κανείς – ένας τρόπος να γνωρίσει στυλ και καλλιτέχνες παρομοίως με άλλα μέσα, αλλά με διαφορετική τιμή.
10. Πώς πρέπει να φροντίζω το print μου;
Το πώς θα καδράρετε το print σας είναι η πιο σημαντική απόφαση που θα πάρετε μακροπρόθεσμα, όσον αφορά τη φροντίδα και τη διατήρηση του έργου. Σιγουρευτείτε ότι πηγαίνετε στον πιο αξιόπιστο ειδικό: αξίζει να δώσει κανείς χρήματα για τη σωστή ανάρτηση ενός print με τα κατάλληλα υλικά και πολλοί δεν είναι τόσο ακριβοί όσο φαντάζεται κανείς.
Τρεις συμβουλές μόνο: αν ένα print έχει έντονα και φωτεινά χρώματα, μην το κρεμάσετε απευθείας στο φως. Βεβαιωθείτε ότι βρίσκεται μακριά από κάθε πηγή υγρασίας. Μην ψαλιδίσετε το φύλλο για να χωρέσει σε ένα μικρότερο κάδρο. Θα χαρούμε πολύ να σας βοηθήσουμε σε σχέση με αυτό· δεχόμαστε συχνά τέτοιου είδους ερωτήσεις.
Πηγή: christies.com